Fred Senator (1937) overleefde de oorlog in de onderduik bij de familie Visser in Holwerd. ‘Lytse Freddie’ kon gaan en staan waar hij wilde en knuffelde met de hond van de Duitsers. ,,Na de oorlog kreeg ik de klappen die ik in de oorlog was misgelopen.”
Veertien portretten van onderduikkinderen op evenzoveel plekken in Friesland moeten de herinnering levend houden aan deze oorlogsgeschiedenis. Fred van Vliet (77): ,,Dit is een eerbetoon aan mijn vier ouders.”
Loek Groenteman kreeg als tienjarige Joodse jongen een onderduikplek in Echten. Bij Siemen en Hielkje Visser voelde hij zich gelukkig. Jaren later bedankte hij hen met een standbeeld. Het kind is er nog is een monument geworden voor alle ouders die in de oorlog een Joods kind opnamen. Loek is in 2016 overleden. Zijn dochter Elise Groenteman voelt het kind Loek nog heel dichtbij.
Het onderzoeksproject De Terugkeer van de Joodse Kinderen heeft het afgelopen half jaar 250 namen opgeleverd van Joodse overlevenden van de Sjoa die als kind in Fryslân zaten ondergedoken. Van hen zijn er 140 nog in leven. Ze zijn over de hele wereld uitgewaaierd.
Hielke en Gelske Brouwer uit Twijzel brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer honderd Joden in veiligheid. Hun woning werd gebruikt als doorgangshuis voor onderduikers. Een van hen legde een verzameling aan van verhalen van de geredde Joden. Een unieke bundel.
Op een witte gevel aan de Zwarteweg in Koudum hangt sinds jaar en dag een bordje met de naam van het huis: Rifka. De familie De Boer, die hier in de oorlog woonde, heeft het huis destijds vernoemd naar het meisje dat hier als peuter de oorlog overleefde. ,,Eigenlijk heb ik heit en mem altijd als mijn eigen ouders beschouwd.”
Trauma’s van de Tweede Wereldoorlog en de Sjoa kom je niet alleen tegen bij hen die de kampen overleefden. Joden die in de onderduik de oorlog overleefden, hebben daar vaak evengoed een trauma aan overhouden. In Israël is daar lange tijd geen ruimte en aandacht voor geweest. De stichtingen Elah (van oorsprong Nederlands) en Amcha bieden therapie aan oorlogsoverlevenden voor traumaverwerking.
Hij dacht dat het een misplaatste grap was. Maar Harry Lezer kreeg begin dit jaar daadwerkelijk de brieven te lezen die zijn moeder Mary Lezer-Swaab 77 jaar geleden verstuurde vanuit de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. Harry’s ouders Mary en Jozef zijn in Auschwitz omgebracht. Zelf overleefde hij de oorlog in Fryslân.
De Joodse Ruth de Jonge duikt tijdens de Tweede Wereldoorlog onder in het gezin van Krijn van der Helm. Ze wordt door hem ingezet bij het verzetswerk. Het was gevaarlijk, schrijft ze in een brief. Ruth staat erbij als Krijn wordt doodgeschoten. In 1953 emigreert ze naar Amerika. Deze week werd ze 99. Het verhaal van een vergeten verzetsheldin.
Veel Joodse onderduikers danken hun leven mede aan de inzet van verzetsman Sjoerd Wiersma uit Joure. Hij speelde een belangrijke rol in het onderbrengen van Joodse kinderen uit de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam.